راهکارهای ترویچ فرهنگ ایثار و شهادت
مقدمه:
ايثار و شهادت به عنوان يك فرهنگ متعالي در زمره‌ي عالي‌ترين مفاهيم الهي و نتيجه والاترين ارزش‌هايي مي‌باشند كه يك انسان متعهد مي‌تواند به آن مقام دست يابد. اين مفاهيم اثرگذار و حركت آفرين قادرند تا فضاي يك جامعه را به صورت گسترده تحت تأثير قرار دهند و والاترين بركات را براي آن به همراه داشته باشند. حقيقت امر آن است كه اگر رشادت‌ها و خدمات شهدا و ايثار گران به خوبي براي مردم معرفي گردد و به قالب‌هاي كليشه‌اي و بيان‌هاي ژورناليستي محدود نگردد، بيشترين و بهترين نتايج را به همراه خوهد داشت. تقويت باورهاي ديني و ملي كه امروزه جزء اصلي‌ترين مسائل اعتقادي و فرهنگي به حساب مي‌آيد و در رديف مهمترين وظايف ماست، از جمله مواردي است كه با معرفي و تعميق شخصيت، منزلت، عقايد و آرمان‌هاي ناب آن بزرگواران در سطحي فراگير تحت تأثير قرار مي‌گيرد. لذا همه‌ي ما مديون شهداء و ايثارگران بوده و يكي از طرقي كه مي‌توانيم اداي دين نماييم، شناساندن همه جانبه‌ي آنان بر نسل‌هايي است كه شهداء و مسيري كه در آن ممارست داشته‌اند را به خوبي درك نكرده‌اند.
بنابراين نبايد فراموش كرد كه فرهنگ ايثار و شهادت دربردارنده‌ي آثار و بركات عظيمي است كه به شكل مستقيم و غيرمستقيم جامعه‌ي ما را شامل مي‌شود چرا كه ايثار و شهادت يكي از غني‌ترين گنجينه‌هاي فرهنگ اسلامي و شيعي است كه جلوه‌هاي اعجاب‌انگيز آن در طول سال‌هاي انقلاب و دفاع مقدس به روشني آشكار گرديد و شگرف‌ترين و عظيم‌ترين صحنه‌هاي از خودگذشتگي انسان‌ها در آن تبلور يافت.(فرهنگ ايثار، 1373 و ص 27). اما مسأله‌ي اساسي در اين زمينه اين مي‌باشد كه چنين گنج گرانبهایي را نمي‌توان با نگرش سطحي و روش‌هاي صوري كارآمد ساخت و آن را انتقال و اشاعه داد. در نتيجه ضرورت توجه به فرهنگ ايثار و شهادت و همچنين ترويج آن در جامعه و مشاهده‌ي آثار و كاركردهاي مثبت آن در گرو داشتن باور عميق و انديشه‌ي بلند است و مي‌بايست چنين تفكري را با ساز و كارهاي مناسب به صورت عميق در بين مردم نهادينه ساخت و پر واضح است كه شناسايي راه‌ها و اتخاذ شيوه‌هايي كه بتواند اين فرهنگ را به بهترين شكل ممكن در جامعه مطرح سازد، طبعاً نيازمند بررسي دقيق، همه جانبه و مستمر است و يقيناً دست‌اندركاران اين حوزه بايد به اين مسئله توجه جدي داشته باشند چرا كه عمل به اين وظيفه خطير در نهايت به بيداري و آگاهي جامعه نسبت به مقوله ايثار و شهادت منجر خواهد شد.
اهميت و ضرورت تحقيق:
اين موضوع و انتخاب آن بدين جهت داراي اهميت مي‌باشد كه "فرهنگ ايثار و شهادت" به عنوان يك پديده‌ي اجتماعي و ديني علاوه بر اينكه در دوره‌ي معاصر بر ضرورت آن تأكيد مي‌گردد، به لحاظ مصداقي نيز از همان دوران نزول قرآن بر اهميت آن اشاره شده است به طوري‌كه واژه "شهادت" و مشتقات آن 150 بار در قرآن كريم آمده و جالب آنكه در فرهنگ قرآني از شهادت با تعبير "گواه" ياد شده است كه براي نمونه مي‌توان به اين آيه‌ي شريفه اشاره نمود:"ولا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يرزقون" (آل عمران169). البته نپنداريد كه شهيدان راه خدا مرده‌اند بلكه زنده به حيات ابدي شده‌اند و در نزد پروردگارشان متنعم خواهند بود.
پس با اين تفاسير بهتر مي‌توان ضرورت و اهميت ترويج و اشاعه ي فرهنگ ايثار و شهادت در جامعه را درك کرد.
تعريف ايثار و شهادت:
ايثار در لغت به معني برگزيدن، غرض ديگران را بر غرض خويش مقدم داشتن و منفعت غير را بر مصلحت خود مقدم داشتن (دهخدا ، 1377 ، ص 3682 ) و در اسلام به معناي تلاش، فداكاري، بخشش و اخلاص در راه خدا آمده است كه بيانگر رشد و معرفت الهي انسان است و با مفاهيمي همچون شهادت، خيرخواهي و ديگر خواهي همراه است و همين‌طور شهادت در لغت به معني گواه و در اصطلاح كسي كه در مورد مسئله‌اي گواهي و شهادت بدهد، مطرح گرديده است ( ابن منظور، 1405 ، ص 225) با اين توضيح كه در اين مقاله تلقي ما از ايثار و شهادت، جهاد و كشته شدن در راه خدا مي‌باشد.
جايگاه ايثار و شهادت در اسلام:
بارزترين جلوه‌هاي ايثار و شهادت در دين تجلي پيدا مي‌كند و آنقدر حائز اهميت است كه دين اسلام ايثارگري و شهادت طلبي را در راه تعميق آرمان‌هاي مذهبي تشويق نموده و بيشتر از هر چيز ديگري بدان پرداخته است چرا كه در اسلام كشته شدن آگاهانه در راه خدا كه در راستاي گسترش اهداف الهي و اسلامي است بارها مورد تأكيد قرارگرفته است. پس به طورخلاصه فرهنگ ايثار و شهادت در دين اسلام دربردارنده‌ي مجموعه‌اي از آگاهي‌ها، باورها، اعتقادات و اعمالي است كه موجب تقرب انسان به عالي‌ترين درجه كمال يعني انتخاب آگاهانه مرگ در راه خدا مي‌گردد. ( فرهنگ عمومي،1383، ص54)
ارتباط بين ايثار و شهادت با ارزش‌ها و هنجارهاي متعالي:
ارزش‌ها به عنوان امري كه مورد پذيرش همگان بوده و واقعيت‌ها و اموري را تشكيل مي‌دهند كه مطلوبيت دارند(وثوقي، 1378، ص 234) و به نوعي اولويت‌هاي افراد را مشخص نموده و براي رفتار آنها راهكار ارائه مي‌نمايند آنچنان مهم است كه مطالعه درباره‌ي كنش‌هاي افراد بدون مراجعه به ارزش‌هاي آنها امري ناقص است و در سطح كلان نيز برنامه‌ريزي براي امور اجتماعي و سياسي جامعه با مراجعه به ارزش‌هاي آن جامعه محقق مي‌گردد. لذا اشخاص براي صيانت از ارزش‌ها مبارزه مي‌كنند و براي حفظ آن از بذل مال و جان خود دريغ نمي‌ورزند. ( شاعري، 1381، ص 150) كه با توجه به اين تفاسير مي‌توان گفت كه "ايثار و شهادت‌طلبي" در بسياري از فرهنگ‌ها (خصوصاً فرهنگ متعالي تشيع) هم خودش يك ارزش است و هم نوعي فدا شدن در راه ارزش‌هاي الهي آن فرهنگ به حساب مي‌آيد.
ايدئولوژي اسلامي و نقش آن در ترويج فرهنگ ايثار و شهادت:
ترويج فرهنگ ايثارو شهادت بدون ايدئولوژي مشروعيت بخش، غيرممكن است. و نقش ايدئولوژي‌ها در اشاعه‌ي آن آنگاه كه سخن از نهادينه سازي اين فرهنگ مي‌شود بيشتر آشكار مي‌گردد. ايدئولوژي توجيه‌گر ايثار و شهادت در جامعه ما توجهي به امور دنيوي ندارد و در مقابل زهد اخروي را جايگزين آن ساخته است. مطابق با ايدئولوژي اسلامي اوج تجلي رفتار ايثارگرانه جايي است كه انسان از عزيزترين كالاي خود كه جان اوست درگذرد. در ايدئولوژي اسلامي اين متعالي‌ترين مرتبت ايثارگري در سلسله مراتب ايثار است (اقبال، 1355، ص 70).
اهم شاخص‌هاي ايثار و شهادت در فرهنگ تشيع:
عمده‌ترين شاخص‌هاي شهادت از منظر آيات قرآن و احاديث عبارت‌اند از:
1- ايمان به وحدانيت خداوند و اقرار به رسالت رسول اكرم (ص) و التزام عملي بر آن.
2- نيت به عنوان شرط اصلي پذيرش تمام عبادات و اعمال به عنوان انگيزه الهي جهاد در راه خدا.
3- اطاعت از رهبري و تبعيت از مفهوم ولايت فقيه با توجه به روحيه‌ي فداكارانه. ( ولوي، 1378)
فضيلت‌هاي ايثار و شهادت در فرهنگ اسلامي:
در نگرش اسلامي شهادت در راه خدا از قداست و اهميت والایي برخوردار بوده و اولياء خدا و برگزيدگان همواره در طلب آن بوده‌اند (فكرت، 1379،ص 60) و اين امر آنقدر ارزشمند است كه مي‌تواند براي شهيد به عنوان متعالي‌ترين هدف تلقي شود (جمالي، 1381، ص 1). با توجه به اينكه فضيلت‌هاي بيشماري را مي‌توان برای شهادت و ايثارگري برشمرد در اينجا فقط فهرست‌وار به تعدادي از اين امتيازات اشاره مي‌گردد:
1-وعده‌ي بهشت بر طبق آيات قرآن و روايات معصومين
2- كسب بالاترين نيكي
3- تقرب در جوار الهي
4- راحتي و آسودگي روح شهيد
5- استقبال بهشتيان از آنان
6- احترام انبياء نسبت به آنان
7- شفاعت اطرافيان
8- شريف‌ترين مرگ در راه خدا
9- خداوند مسؤول بازماندگان اوست
10- آمرزش گناهان
11- تماس با فرشتگان هنگام شهادت
12- پوشيدگي بدن او با لباس‌هاي بهشتي
13- آساني مرگ
14-مردگان در راه خدا زنده‌اند
15- معامله ي با خداوند (گوهري، 1361، ص 171)
ادامه دارد..
انتهای پیام./
