گنجینه تاریخ شفاهی دفاع مقدس به بازگشایی اساسی نیاز دارد
محمد قاسمی پور گفت: تاریخ شفاهی یک کتاب و محصول نیست بلکه یک علم است که باید شناخته و بهره برداری شود.
به گزارش نوید شاهد اردبیل، مسئول دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری امور استان های حوزه هنری در گفتگوی اختصاصی با نوید شاهد استان اردبیل به تبیین چرایی و نحوه تاریخ شفاهی دفاع مقدس پرداخت که در ادامه می آید.
بخش عظیمی از تاریخ شفاهی کشورمان، خاطرات دوران هشت سال دفاع مقدس است. برای ثبت و نگهداری آن چه باید کرد؟
خاطرات جنگ میراث گران‌بهای هشت سال حضور رزمندگان ما در صحنه‌های هولناک جنگ تحمیلی است. که باید با همت همگانی نشر و ترویج شود چرا که این گنجینه نیاز به پنهان کردن ندارد بلکه باید استخراج و با قالب های هنری و ادبی ثبت و نگهداری گردد. در این میان وظیفه نویسندگان و محققان تاریخ شفاهی برای تدوین این خاطرات مهم و سنگین است. توجه به خاطره‌نویسی و علمی شدن آن یک ضرورت می‌باشد و ارتقاء سطح آموزشی نیروهای علاقه‌مند به تحقیق و نویسندگی در استان‌ها، باعث می شود تا محصولات فرهنگی مناسبی در زمینه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تولید شود.
- نکات مهم در ثبت خاطرات و تاریخ شفاهی جنگ چیست؟
انتخاب راویانی که قدرت و تسلط کافی برای بیان خاطرات را دارا باشند، پرهیز از بزرگ‌نمایی و اضافه نمودن نظرات شخصی بر خاطرات رزمنده از سوی نویسنده و یا تدوین‌گر، بهره‌گیری از مصاحبه‌گرهای خبره و متخصص و طراحی سؤالات مناسب و جداگانه برای هرکدام از راویان از نکاتی است که در ثبت خاطرات باید لحاظ شود.
- چه آسیب‌هایی تاریخ شفاهی انقلاب و دفاع مقدس را تهدید می‌کند؟
ما آنقدر جلو نرفتیم که آسیب‌ها شکل گرفته باشد ولی درنگ‌ها و هوشیاری هایی باید داشته باشیم. متولیان امور فرهنگی می‌گویند ما از روش تاریخ شفاهی استفاده می‌کنیم در حالی‌که برای این امر باید درک روشنی داشته باشند و بدانند تاریخ شفاهی یک کتاب و محصول نیست بلکه یک علم است که باید شناخته شود سپس از آن بهره برداری گردد. من به صراحت می گویم در حال حاضر به ضرورت و به خاطر گذر زمان و ثبت خاطرات شاهدان زنده از این روش استفاده میشود. این روش جامع‌تر و کامل‌تر است و مکان، زمان و دوره مورد نظر را به لحاظ تاریخی و با حواشی و جزئیات به ما می‌شناساند نه صرف خاطرات.
درنگ ما هم این است که این روش خوب شناخته شود، فهمش کنیم، به محقق آن بها دهیم و در تربیت محقق مسلط به این روش که سرمایه‌گذاری می‌خواهد اهتمام داشته باشیم. گذشته از این باید قدری هم ظرفیت‌های فرهنگی را بالا ببریم تا بتوانیم دستاورد تاریخ شفاهی را جامع و کامل منتشر کنیم و به رؤیت و ملاحظه عمومی برسانیم. تا آن موقع پیشنهاد من این است که از تاریخ شفاهی استفاده کنیم برای تقویت آرشیوها تا گنجینه آرشیوی ما قوی باشد. ما برای انتشار زمان داریم.
- به نظر شما که سال هاست در این عرصه فعالیت دارید رکن اصلی تاریخ شفاهی کدام بخش است؟
مصاحبه رکن و ستون اصلی تاریخ شفاهی و گفتگوی تعاملی و هدفداری است که بین محقق و فردی دارای تجربه و خاطره از موضوعی رخ می دهد به همین ابزار و روش رسیدن به خاطرات شفاهی، مصاحبه است که دارای سه بخش اقدامات قبل مصاحبه، حین مصاحبه و بعد از مصاحبه است. یک مصاحبه خوب باید شروع خوبی هم داشته باشد. جدای از کارکرد و کاربرد آنی و آتی تاریخ شفاهی، ساختار اصلی آن به فرایند مصاحبه گره خورده است و مصاحبه کننده به عنوان طراح و مجری طرح تاریخ شفاهی، بیشترین مسئولیت را در این فرایند بر عهده دارد.
مصاحبه را چگونه باید شروع کرد و ادامه داد؟
بعد از شروع خوب، به نوعی این مصاحبه‌گر است که باید آن را مدیریت کند و اینکه چه بپرسد. در مصاحبه نباید از سوالات کلی استفاده گردد اما ایرادی ندارد که برای ورود به مصاحبه یک سوال کلی پرسیده شود. سوال اول باید هدف‌دار باشد؛ در واقع شروع خوب یک پنجم آنالیز کار است. برای پیشبرد یک مصاحبه خوب، باید راوی خاطره را با تحقیق و مطالعه بشناسیم و در گفت‌وگو، چهار رکن خاطره که زمان، مکان، موضوع و رابطه راوی با موضوع است باید مدنظر باشد و جزئیات بیان شود.
- ارتباط گیری با راوی چقدر در هدایت مصاحبه تأثیر دارد؟
«ارتباط‌گیری» بی‌کلام و کلامی در مصاحبه تعیین کننده است. ما با این مهارت می‌توانیم مصاحبه‌شونده را تا پایان با خود همراه کنیم. ما در گرفتن خاطرات شفاهی دنبال کلیشه نیستیم؛ به همین خاطر باید جزئیات خاطرات را مرور کنیم و این موضوع به مهارت ارتباط‌گیری خوب برمی‌گردد. لازمه رسیدن به چنین مقصودی طراحی سؤالات هدف‌دار است. همچنین باید یک‌سری اطلاعات تاریخ معاصر، جغرافیا و روان‌شناسی اجتماعی، علوم اجتماعی داشته باشیم.
- در حال حاضر در برخی کتاب های تاریخ شفاهی شاهد ضعف نگارشی و ویرایش هستیم آیا این امر را تأیید می فرمایید؟
بله متاسفانه شاهد این امر هستیم. خاطرات فراوانی داریم که پیراسته نشده و تکرار، اضافه، پرگویی و چندین اشاره در یک صفحه دارد. در حالی که باید توجه داشت که خواننده امروز ما باهوش است و تکرار را زود می‌فهمد. گاهی شاهدیم که کتاب منتشر شده اما سرشار از لغزش‌های کلامی، تکیه کلام‌های زاید و آوا کلام‌های ناتمام و رها شده است که باید قبل از چاپ تصحیح می‌شد. نمی‌دام چرا برخی محققان از امر مهم نگارش غفلت می‌کنند.
- بهترین مرجع کمک کننده به محققان برای نگارش و ویرایش نوشته‌شان چه می‌تواند باشد؟
امر ویرایش و نگارش اصولا وظیفه سازمانی و اصلی ناشران است و آنان باید اهتمام ویژه‌ای به این امر داشته باشند. در حوزه هنری کتاب‌ها در مرحله تنظیم و تدوین در چند مرحله مورد بازنویسی و ویرایش قرار می‌گیرد تا با رعایت تمام ملاحظات و با دقت چاپ شود. مهمترین ملاحظات، تنوع فرهنگی و اقلیمی است چرا که کتاب خاطرات از مناطق مختلف کشور با گویش، لهجه و زبان‌های متنوع برای داوری می‌آید لذا سعی میشود با دقت و مواظبت خاصی بررسی گردد. امیدوارم این امر تسری یابد به خط اولیه تولید کتاب در استان‌ها تا محقق و تدوین‌گر خود را ملزم بداند و دقت داشته باشد روی ویرایش و نگارش نوشتاری‌شان و به قواعد مکتوبات تن دهند.
- شیوه نامه ویرایشی که فرهنگستان زبان و کتابخانه ملی منتشر کرده است تا چه حد می‌تواند در ادبیات شفاهی کاربرد داشته باشد؟
این شیوه نامه که مرجع خوبی برای این امر است و متاسفانه شاهدیم که بیشتر تدوینگران با آن آشنایی ندارند می‌تواند مبنا باشد. البته دغدغه این شیوه نامه، خاطرات شفاهی و پژوهشی نبوده و فاقد مثال‌های لازم برای نحوه تبدیل گفتار شفاهی به ادبیات مکتوب است و در گفتگوها و محاوره کلامی، شخصیت راوی را در متن خاطرات کمتر مدنظر قرار داده ولی با این حال می‌توان کلیات نوشته‌ها را با توجه به آن ویرایش کرد.
- موازی کاری سازمان‌ها در تاریخ شفاهی را چگونه ارزیابی می کنید؟
زیاد بودن سازمان‌های متولی در این زمینه با سلیقه های متفاوت می‌تواند به این تاریخ صدمه زده است چرا که هر ارگان با تعریف خود اقدام به ثبت تاریخ شفاهی دفاع مقدس می‌کند و رویه واحدی وجود ندارد. برای بالابردن کارایی این مشارکت باید رویه مشخصی تدوین و آنها ملزم به اجرای آن باشند.
گفتگو: صغری جوادی
انتهای پیام./
