نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

دنياي معاصر با بحراني عظيم تحت عنوان بحران ارزشها مواجه شده است. بحراني كه بواسطة دور ماندن از ارزشهاي بشري ، الهي و ديني پديد آمده است. به همين جهت يكي از دغدغه هاي مهم متفكران بشردوست در دنياي جديد ، ترويج ارزشهاي انساني در عرصة دنياي كنوني مي باشد. يكي از ارزشهاي مهم بشري كه از ديرباز مورد توجه اديان و ملل مختلف قرار گرفته است، ايثار و شهادت مي باشد. اين موضوع در سطح وسيع در ادبيات و تاريخ و فرهنگ اساطير ملي و مذهبي ايران ديده مي شود و دفاع مقدس با بروز جنگ تحميلي از سوي عراق به جمهوري اسلامي ايران ، منجر به رواج مفاهيم ارزشي از قبيل فرهنگ ايثار و شهادت جايگاه ويژه اي در ميان مردم بويژه نوجوانان و جوانان شد و حفظ و پاسداري از ارزشهائي كه حاصل خون صدهاهزار شهيد و ايثار گراست ، تبديل به يكي از دغدغه هاي اصلي نهادهاي مختلف ، از جمله آموزش و پرورش گرديد.

امروزه يكي ازدغدغه ها ونگراني هاي مسئولين كشور و دلسوزان جامعه به خصوص افرادي كه به نحوي با مسايل فرهنگي و اجتماعي سروكاردارند ، موضوع تهاجم فرهنگي از بيرون وغفلت وسهل انگاري درامور فرهنگي دردرون است واينكه درمقابله فرهنگي بايد چه گونه عمل كرد . بديهي است درهرمبارزه ونبردي بايدبين نيروي مهاجم ونيروي هماورد او سنخيت وتناسب لازم وجود داشته باشد ، مثلا دريك جنگ نظامي بايد از تجهيزات وفنون نظامي برتر برخوردار بود ودريك مبارزه سياسي از روشهاي سياسي مناسب بهره گرفت ودريك مواجه ورويارويي فرهنگي از فرهنگ وعوامل فرهنگي مناسب ، غني ومتقن استفاده كرد . لذا در يك تقابل فرهنگي بايد متكي به فرهنگ اصيل وريشه داري بود تا بتواند با مظاهر ضد قرهنگي مهاجم مقابله كند وروشن است كه استفاده از روشهاي غلط وبرخوردهاي غير اصولي وعدم توجه به مباني ، نه تنها درجهت حل موضوع كمكي نمي كند كه چه بسا آثار منفي ناشي از آنها به آسياب دشمن ريخته وروند استحاله فرهنگي را تشديد مي كند. البته ممكن است برخي حركات و روشهاي غيراصولي دركوتاه مدت تأثيرات مقطعي داشته باشد ، امّا اين راه چاره وحل مبنايي مسأله نيست ، بلكه مشكل درجايي ديگر ويا چهره اي ديگر ظهور خواهد كرد . پس ما درمقابله با آنچه امروزه به عنوان تهاجم فرهنگي ويا سير به سوي بي هويتي دربخشي از جامعه ناميده مي شود ، نيازمند به يك فرهنگ غني وعميق وقدرتمندي هستيم كه موجب عزت وكرامت انسانها شود وآنها را از سقوط حفظ نمايد واين نيست مگر فرهنگ غني وعزت بخش مجاهدت وشهادت كه مبتني بر تشيع علوي است . همان فرهنگي كه شهداي عزيز ما با تأسي به آن از دو ميدان جهاددرون وبيرون سرافراز وفاتح بيرون آمدند .

دست يافتن به فرهنگ پر ارزش ايثار و شهادت و گسترش دادن آن در همه­­ي سطوح اجتماع به هماهنگي تمام مجموعه­هاي تأثيرگذار و استفاده­ي بهينه از همه­ي امكانات و ابزارهاي فرهنگ ساز جامعه نياز دارد. خانواده­ها به عنوان اولين و مهمترين پايگاه شكل­گيري و رشد شخصيت و فرهنگ افراد، جدي­ترين وظايف و مسؤوليت­ها را در اين عرصه برعهده دارد. وسايل ارتباط جمعي همچون صدا و سيما، روزنامه­ها و... دومين دسته از عوامل تأثيرگذار فرهنگي هستند كه مي­توانند هماهنگ و همراه با خانه و مدرسه و دانشگاه، نرم­افزار لازم را براي ساختن و گستردن فرهنگ ايثار و شهادت در تمام لايه­هاي اجتماع مهيا نمايند. مراكز آموزشي، از كودكستان گرفته تا دانشگاه سومين مجموعه­اي هستند كه مي­توانند با تهيه منابع علمي مناسب و رفتارهاي صادقانه و محبت­آميز و منطقي و فضاسازي هدفمند محيط آموزشگاهها، فرهنگ ساخته شده توسط خانواده­ها را در دل و جان دانشجويان نهادينه ساخته و آنان را آماده­ي ايثار و فداكاري در راه حق نمايند.

وقتي صحبت از مقوله فرهنگ ايثار و شهادت مي شود، سوالات متعددي در اذهان متبادر مي شود . معمولا اين سوالات از عدم شناخت صحيح وهمه جانبه نسبت به موضوع ايثار وشهادت ناشي مي شود. اگر با تحليل عميق به اين موضوع نگاه كنيم، به تمام شبهات وسوالات نهفته در اذهان پاسخ داده مي شود واين چيزي است كه دراين مقاله مختصر در صدد آنيم. مقدمتاً بايد گفت عنصر مبارزه با ظلم وتجاوز در تمام جوامع و فرهنگ ها امري مقدس وضروري است ويكي از عناصر مهم درحفظ حيات حقيقي بشريت است كه انسان در طول تاريخ به آن محتاج بوده، ليكن در برهه هايي از زمان و به دلايل شرايطي خاص، اين فرهنگ ظهور، بروز وتجلي بيشتري داشته است. هر زمان كه ظالم يا متجاوزي قدعلم كرده است، مرداني غيور با اراده اي پولادين وبا فداكاري و از خود گذشتگي درمقابلشان ايستاده و با ظلم وتجاوز مبارزه كرده اند، حال يا در راه هدف والاي خود كشته شده اند و يا به فتح و پيروزي رسيده وظلم ومتجاوز را سر جاي خود نشانده اند . مصاديق حقيقي چنين مبارزاتي درتاريخ ملل مختلف با هر كيش و آئيني فراوان يافت مي شود كه بعضي از نمونه هاي ان حتي در قصه ها، داستان ها واشعار سينه به سينه نقل شده است. اما در دين مبين اسلام و به ويژه در مكتب تشيع به دليل ويژگي هاي خاص درآن وتأكيد برحفظ حيات معنوي وعزت مسلمين درخصوص مبارزه با ظلم، تجاوز و فساد و.... سفارشات وتأكيدات مهمي شده است، لذا دراين مقاله مباني و شاخص هاي فرهنگ ايثار وشهادت بررسي مي شود.

فرهنگ شهادت به عنوان يكي از حياتي ترين و ارزشمندترين سرمايه ها و دست يافته هاي ملت قهرمان و شجاع ايران اسلامي در طي هشت سال جنگ تحميلي و دفاع مقدس محسوب مي گردد. حاصل حضور سلحشورانه و شجاعانه فرزندان رشيد اين آب و خاك، برادران غيور اين سرزمين، پدران توانمند اين ميهن و خواهران، دختران و مادران شجاع و مقاوم ايران سرفراز، در پشت جبهه و در خط حمله و صحنه كارزار، در طول اين هشت سال شكوه ديدني، در نمادينه ترين شكل خود زمينه هايي را بوجود آورد كه طي آن فرهنگ شهادت و روحيه ازخودگذشتگي در سرتاسر كالبد زميني عصر امروز دميدن يافته است. در اين مقاله سعي شده است تا با ارائه مدلي تلفيقي، ارتباط ميان طرح تكريم مردم و جلب رضايت ارباب رجوع در نظام اداري كشور را با فرهنگ شهادت و بويژه مصاديق خاص آن كه برخاسته از منابع فرهنگي اين حوزه مي باشد مورد تحليل قرار گيرد. و در نهايت مدلي ارائه شود تا بر طبق آن بتوان اجراي طرح تكريم را از طريق ترويج فرهنگ شهادت عملياتي نمود. ساختار مقاله از سه بخش عمده تشكيل شده است: در بخش نخست به اجمال تعاريف و مفاهيم مربوط به فرهنگ شهادت و همچنين منابع و مصاديق آن(با تاكيد ويژه برحماسه خرمشهر) مرور مي شود. قسمت دوم نيز به تشريح و تبيين فلسفه و مباني طرح تكريم بطوركلي و كاربردهاي مورد انتظار آن در حوزه خدمات رساني به مردم خواهد پرداخت. روح اصلي سخن در بخش سوم بيان مي شود كه طي آن با تركيب مفاهيم و الگوهاي گزارش شده در قبل، نسبت به ارائه و تشريح مدلي تلفيقي در زمينه رابطه ميان طرح تكريم و فرهنگ شهادت اقدام خواهد شد. مصاديق مختلف اين ارتباط دوگانه در آن به تفصيل توضيح داده مي شود.

نمايش در فطرت خود زيباترين وسيله بيان و در عين حال وسيله اي براي تخليه فشار هاي روحي خاصي است كه ناخوداگاه بر انسان سنگيني مي كند . و بيشترين علت ماندگاري، شيوه ايست كه براي آن انتخاب شده يعني شيوه نمايش . دانش آموز امروزي ما چه مطلبي از گذشته تحصيلي خود در رابطه با مسئله مورد نظر، با خود به زندگي اجتماعي و خانوادگي امروزيش آورده ؟ تماميت اينها دست به دست هم داده اند و فرهنگي را به وجود آورده اند كه نتيجه اش سلحشوري نيروهاي رزمنده در جبهه هاي امروزي بود و ما به بررسي و كوشش در شناخت اين مقوله داريم.

ماندگاري فيزيكي در اين ساختار جهاني امريست ناممكن. پس بايد راهي براي رهايي از اين نابودي در تمامي سطوح زندگي پيدا كرد. اما اين ماندگاري انديشه يك سوي قضيه مي باشد. و سوي ديگر آن چيست ؟ و براي چه امريست ؟ و رمز اين ماندگاري در چه چيزي است ؟ و خصوصيات آن بايد داراي چه توازن و اندازه اي باشد؟ و در اين امر تا چه اندازه اي در ذهن و روح جامعه رسوخ پيدا كرده اند؟ اين بحث را با اشارات و الگوبرداري از واقعه كربلا مورد بررسي قرار مي دهم . كه اميد بتوانم تا حدودي كمكي باشم در راه اين فرهنگ سازي در جامعه . واقعه عاشورا در ظاهر يك واقعه جنگي تاريخ بشريست مانند تمامي وقايع جنگي كه در مقطعي آغاز و در مقطعي پايان مي پذيرد و بعد از مدتي بايد چون ديگر وقايع جنگي به موزه خاطرات منتقل شود و يا بعضي عناصر ابتكاري جنگي آن ، در جنگهاي بعدي استفاده شود.